पाणी किती प्यावे व कसे वाचवावे?; डॉ. प्रसाद जोशी यांचा संडे स्पेशल लेख
आपल्या शरीरातील ८० टक्के भाग पाण्याने बनलेला आहे, त्यामुळे पाणी आपल्यासाठी जीवनसत्वासारखे आहे. डॉ. प्रसाद जोशी, अस्थिरोग शल्य-चिकित्सक, जोशी हॉस्पिटल प्रा. लि., यांनी पाण्याच्या योग्य प्रमाण, प्रकार, पिण्याची वेळ आणि पाण्याची बचत याबाबत महत्वाची माहिती दिली आहे. त्यांचे हे मार्गदर्शन शरीर निरोगी ठेवण्यात तसेच पाणी वाचवण्याच्या जबाबदारीबाबत जागरूकतेसाठी उपयुक्त आहे.
शरीरासाठी पाण्याचे महत्त्व आणि योग्य प्रमाण
डॉ. जोशी म्हणतात की दररोज आपले वजन १० ने भागावे आणि त्यामधून २ वजा केल्यावर मिळालेला परिणाम म्हणजे आपण प्यायला हवा तो पाण्याचा अंदाज. उदाहरणार्थ, वजन ७० किलो असल्यास त्या व्यक्तीने जास्तीत जास्त ५ लिटर पाणी प्यावे. तरीही सामान्यतः प्रत्येकाने दिवसातून २ ते ३ लिटर शुद्ध पाणी प्यावे, जे शरीराच्या पेशींच्या कार्यासाठी आवश्यक असते. पाणी केवळ तहान भागवण्यासाठी नव्हे तर शरीरातील विषारे बाहेर काढण्यासाठी आणि शरीराच्या तापमान नियंत्रणासाठीही महत्त्वाचे आहे.
पाणी कसे प्यावे आणि कोणते पाणी उपयुक्त
पाणी एकदम घोटघोट पिऊ नये, ते हळूहळू, चघळत प्यावे. बसून पाणी प्यायल्यास शरीराला फायदा होतो; उभे राहून पिणे गुढघ्यांना त्रास देऊ शकते असेही डॉ. जोशी नमूद करतात. पाण्याने मनात कृतज्ञतेच्या भावना असाव्यात.
पाणी शुद्ध आणि झाकलेले असले पाहिजे. प्लास्टिकच्या बाटलीतील पाणी शक्यतो टाळावे कारण त्यातील प्लास्टिकचा अर्क शरीराला हानीकारक ठरू शकतो. तांब्याच्या, पितळाच्या भांड्यातून, काच अथवा स्टीलच्या बाटलीतून पाणी प्यावे. मातीच्या माठातून नैसर्गिकरित्या गार केलेले पाणी देखील उत्तम मानले जाते. फ्रिजमधील थंड पाणी metabolic रेट कमी करू शकते व पचनतंत्रावर वाईट परिणाम करू शकते, त्यामुळे ते टाळावे. उकळून किंवा RO फिल्टरमध्ये शुद्ध केलेले पाणी प्यावे, ज्यामुळे जंतू संसर्गाची शक्यता कमी होते.
पाणी प्यायची योग्य वेळ
सकाळी उठल्यावर दात न घासता एक ग्लास कोमट पाणी मधासहित प्यायल्यास पचन सुधारते. जेवणाच्या आधी अर्धा तास आणि जेवणानंतर १ ते दीड तासांनी ३०० मिलीलीटर पाणी प्यावे. जेवणाच्या दरम्यान फारसे पाणी प्यायले नाही पाहिजे कारण त्यामुळे अन्नपचनास त्रास होऊ शकतो.
ज्येष्ठांनी संध्याकाळी ७ नंतर पाणी प्यायचे टाळावे कारण रात्री लघवीसाठी उठल्याने अपघात होण्याची शक्यता वाढते. पाण्याचे जास्त प्रमाण पिण्याने ‘Water Intoxication Syndrome’ होऊ शकते, ज्यामुळे शरीरातील क्षार संतुलन बिघडते आणि गंभीर अवस्थेत पेशंट कोमात जाऊ शकतो. अशा परिस्थितीत शरीरातील अतिरिक्त पाणी औषधांनी काढावे लागते.
पाणी वाचवण्याचे उपाय
डॉ. जोशी यांनी पाणी बचतीसाठी काही सोपे उपाय सांगितले आहेत, जसे की:
- दात घासताना नळ बंद ठेवणे
- आंघोळ करताना बादलीत पाणी घेऊन करणे, शॉवरचा फारसा वापर टाळणे
- घरातील नळांची तोट्यांची तपासणी करून बंद करणे
- सांड पाणी आणि पावसाचे पाणी बागेत वापरणे
- गाड्या धुताना नळीऐवजी बादलीत पाणी घेऊन धुवाई करणे
- पावसाचे पाणी साठवून जमिनीखालील पाण्याची पातळी वाढवणे
पाणी वाचवणे ही प्रत्येक नागरिकाची जबाबदारी आहे, कारण पाणी म्हणजे जीवन आणि त्यावर आपली अनेक जीवन क्रिया अवलंबून आहेत.
डॉ. प्रसाद जोशी यांनी दिलेल्या या मार्गदर्शनामुळे प्रत्येकाने पाणी प्यायची योग्य पद्धत आणि प्रमाण जाणून घ्यावे, तसेच पाण्याची बचत करण्याच्या उपायांवर विशेष लक्ष द्यावे. शरीर निरोगी ठेवण्यासाठी आणि पाण्याची बचत करण्यासाठी या सूचना अमलात आणणे अतिशय गरजेचे आहे. त्यामुळेच आपले तन आणि मन सुखी राहील, असे ते ठसवून सांगतात.
