सह्याद्री व्याघ्र प्रकल्पात आढळला रान कुत्रा
दैनिक स्थैर्य । 24 जून 2025 । सातारा । कराड येथील पर्यटक दिग्विजय पाटील सह्याद्री व्याघ्र प्रकल्पातील बफर झोन मधील एका गावात भटकंती दरम्यान गेले असता त्यांना काळ्या रंगाचा रान कुत्रा नजरेस पडला. या घटनेचे महत्व लक्षात घेऊन त्यांनी तत्परतेने याबद्दल सातार्‍याचे मानद वन्यजीव रक्षक रोहन भाटे यांना माहिती दिली.
वनविभागाच्या नोंदी नुसार 1936 मध्ये तमिळनाडूतील कोइम्बतूर वन विभागातील गड्डेसल येथे शिकारी, निसर्गशास्त्रज्ञ, कॉफी प्लांटर आणि स्कॉट्समन आर.सी. मॉरिस यांनी एक काळा रानकुत्रा (मेलेनिस्टिक) नोंदवला होता.
रानकुत्रा कोळसूंद, कोळशिंदा, ढोल, अथवा वाईल्ड डॉग या नावांनी पण ओळखला जातो. रानकुत्रा रंगाने तांबूस लालसर असतो. कान टोकाकडे गोलाकार असतात. हनुवटी खालचा भाग पसरट असतो. रानकुत्र्याच्या शेपटीचा टोकाकडील बहुतांश भाग हा काळसर असतो. यांची उंची 43 ते 45 से.मी. पर्यंत असते तर शरीराची लांबी 3 फुटापर्यंत असते. नराचे वजन 20 किलोच्या आसपास असून मादीचे वजन नरापेक्षा कमी असते. कळपाने राहणार्‍या प्राण्याचे वास्तव्य जंगलामध्ये दिसून येते.
रानकुत्री कळपाने शिकार करतात. त्यामुळे त्यांना मोठ्या व ताकदवर प्राण्याची शिकार करण्यास मदत होते. हरीण वर्गातील प्राणी हे त्यांचे आवडीचे खाद्य आहे. कळपातील प्राण्यांची संख्या जास्त असल्यास ते गव्यासारख्या मोठ्या प्राण्याचीसुद्धा शिकार करु शकतात. जानेवारी ते फेब्रुवारी दरम्यान यांची पिल्ल बघायला मिळतात. मादी एका वेळी 4 ते 6 पिलांना जन्म देते. पाटील यांनी पाहिलेला रान कुत्रा हा संपूर्ण काळा होता.विभागीय वनाधिकारी सह्याद्री व्याघ्र प्रकल्प स्नेहलता पाटील, सहाय्यक वनसंरक्षक अमित भिसे यांनी सदर परिसरात कॅमेरा लावून अधिक माहिती व अभ्यास करण्याच्या सूचना वनरक्षकांना देण्यात आल्या आहेत.
जीवशास्त्रात मेलेनिस्टिक म्हणजे अशी स्थिती जिथे एखाद्या प्राण्यामध्ये मेलेनिन या रंगद्रव्याचे असामान्यपणे जास्त प्रमाण असते, ज्यामुळे त्याचा रंग नेहमीपेक्षा जास्त गडद होतो, बहुतेकदा काळा. सस्तन प्राणी, पक्षी आणि सरपटणारे प्राणी यासह विविध प्रजातींमध्ये हे अनुवांशिक फरक दिसून येतो, जिथे ते काळे फर, पंख किंवा त्वचेच्या स्वरूपात प्रकट होऊ शकते. ह्या पूर्वी काळा बिबट्या सह्याद्री मध्ये नोंद झाला आहे. मेलेनिस्टिक म्हणजेच काळ्या रान कुत्र्याची ही नोंद सह्याद्री व्याघ्र प्रकल्पातील जैवविविधता अधोरेखित करते.
