आरबीआयचे स्वतःचे डिजिटल चलन; डिजिटल रुपयाला सुरवात

दैनिक स्थैर्य । दि. ०२ डिसेंबर २०२२ । फलटण । रिझर्व्ह बँकेने (आरबीआय) सर्वांच्या दैनदिन वापरासाठी डिजिटल रुपीचे (ई-रुपी) प्रायोगिक प्रक्षेपणाची सुरुवात होणार आहे. आता आरबीआयचे स्वतःचे डिजिटल चलन (RBI Digital Currency) प्रत्यक्षात येणार आहे. रिझर्व्ह बँक (RBI) १ नोव्हेंबरपासून घाऊक व्यवहारांसाठी डिजिटल चलन सुरू करणार असून सध्या ते पायलट प्रोजेक्ट म्हणून सुरू होणार आहे.

यामुळे भारताची डिजिटल अर्थव्यवस्था मजबूत होण्यास मदत होईल, पेमेंट सिस्टम अधिक कार्यक्षम होईल आणि मनी लाँडरिंगला प्रतिबंध होईल ऐसे भारतीय रिझर्व्ह बँकेने म्हटले. सरकारी रोख्यांच्या सेटलमेंटसाठी डिजिटल चलनाचा वापर केला जाईल. या प्रकल्पात सहभागी होण्यासाठी ९ बँकांची निवड करण्यात आली आहे. यामध्ये भारतीय स्टेट बँक (SBI), बँक ऑफ बडोदा (BoB), युनियन बँक, HDFC बँक, ICICI बँक, कोटक महिंद्रा बँक, IDFC फर्स्ट बँक आणि HSBC बँक यांचा समावेश करण्यात आला आहे.

देशात आरबीआयचे डिजिटल चलन (ई-रुपी) सुरू झाल्यानंतर, तुम्हाला तुमच्याकडे रोख ठेवण्याची गरज पडणार नाही. डिजिटल चलन तुम्ही तुमच्या मोबाईल वॉलेटमध्ये ठेवू शकता आणि या डिजिटल चलनाच्या चलनावर रिझर्व्ह बँकेचे पूर्ण नियंत्रण असेल. डिजिटल चलन सुरू झाल्यामुळे सर्वसामान्य लोकांसाठी आणि सरकारसोबतच्या व्यवसायासाठीच्या व्यवहारांची किंमत कमी होईल.

याबाबत माहिती देताना आरबीआयने अलीकडेच सांगितले की, सेंट्रल बँक डिजिटल करन्सीचा (CBDC) उद्देश सध्याचे चलन बदलण्याऐवजी डिजिटल चलनाला पूरक बनवणे आणि वापरकर्त्यांना पेमेंटसाठी अतिरिक्त पर्याय देणे आहे. विद्यमान पेमेंट सिस्टम कोणत्याही प्रकारे बदलण्याचा हेतू नाही. म्हणजेच तुमच्या व्यवहारांवर त्याचा कोणताही परिणाम होणार नाही.

CBDC हा मध्यवर्ती बँकेने जारी केलेल्या चलनी नोटांचा डिजिटल प्रकार आहे. जगभरातील बहुतांश केंद्रीय बँका सध्या CBDC जारी करण्याचे मार्ग शोधत आहेत आणि जारी करण्याच्या पद्धती प्रत्येक देशाच्या विशिष्ट गरजांनुसार बदलतात. भारत सरकारने सर्वसाधारण अर्थसंकल्पात २०२२-२३ या आर्थिक वर्षापासून डिजिटल रुपया सादर करण्याची घोषणा केली होती.

याशिवाय अलीकडेच, या संदर्भात माहिती देताना रिझर्व्ह बँकेचे मुख्य महाव्यवस्थापक योगेश दयाल म्हणाले होते की पथदर्शी प्रकल्पाची व्याप्ती जसजशी वाढत जाईल, तसतशी आरबीआय ई-रुपीशी संबंधित वैशिष्ट्ये आणि फायदे सामायिक करत राहील. लोकांमध्ये सेंट्रल बँक डिजिटल करन्सीबद्दल (CBDC) जागरूकता पसरवण्यासाठी रिझर्व्ह बँकेने एक संकल्पना नोट जारी केली आहे.

डिजिटल रूपी किंवा डिजिटल चलन ही देखील त्याच डिजिटल अर्थव्यवस्थेची पुढची पायरी असेल. ज्याप्रमाणे मोबाईल वॉलेटमधून काही सेकंदात व्यवहार होतात, त्याचप्रमाणे डिजिटल चलनाचा देखील वापर केला जाईल. यामुळे रोख रकमेचा त्रास कमी होईल, ज्याचा संपूर्ण अर्थव्यवस्थेवर मोठा सकारात्मक परिणाम होईल.

सध्याच्या चलनी नोटांची व्यवस्था संपवण्यासाठी डिजिटल रुपया लाँच केला जात नाही. उलट, लोकांना व्यवहाराचा दुसरा पर्याय मिळेल. चलनी नोट प्रणाली आणि डिजिटल चलन प्रणाली दोन्ही कार्य करतील. यामुळे कॅशलेस अर्थव्यवस्थेला चालना मिळेल. डिजिटल रुपया अशा प्रकारे आणला जाईल की तो इंटरनेटशिवाय पेमेंट करता येईल. याशिवाय ज्यांचे बँक खाते नाही अशा लोकांनाही त्याचा वापर करता येईल.