डॉ. मनमोहन सिंग : आधार व जीएसटीचे जनक

भारताने आपल्या सर्वात प्रतिष्ठित राजकारण्यांपैकी एक, माजी पंतप्रधान डॉ. मनमोहन सिंग यांच्या निधनाबद्दल शोक व्यक्त केला आहे, ज्यांचे 26 डिसेंबरच्या रात्री नवी दिल्ली येथे निधन झाले. शांत दृढनिश्चय आणि प्रगल्भ बुद्धीचा माणूस, डॉ. सिंग यांचे कामकाज कायम स्मरणात राहील.

त्यांच्या अनेक योगदानांपैकी, दोन महत्त्वपूर्ण उपक्रम वेगळे आहेत: आधार कार्ड कार्यक्रम आणि वस्तू आणि सेवा कर (GST) साठी वैचारिक आधार. हे उपक्रम डॉ. सिंग यांची प्रशासन सुलभ करण्यासाठी आणि नागरिकांना सशक्त बनवण्याची सखोल वचनबद्धता दर्शवतात.

आधार: लोकांचे सक्षमीकरण

डॉ. सिंग यांच्या सरकारने 2009 मध्ये भारतातील प्रत्येक रहिवाशांना एक अद्वितीय ओळख क्रमांक प्रदान करण्याच्या उद्देशाने आधार कार्यक्रम सुरू केला. हा महत्त्वाकांक्षी प्रकल्प कल्याणकारी वितरण प्रणाली सुव्यवस्थित करण्यासाठी आणि थेट प्राप्तकर्त्यांपर्यंत लाभ पोहोचेल याची खात्री करून फसवणूक कमी करण्यासाठी डिझाइन करण्यात आले होते. 2010 पर्यंत, पहिला आधार क्रमांक जारी करण्यात आला, जो भारताच्या ओळख व्यवस्थापन प्रणालीमध्ये क्रांतीची सुरुवात दर्शवितो.

भारताचे आधुनिकीकरण करण्याच्या तंत्रज्ञानाच्या सामर्थ्यावर डॉ. सिंग यांचा ठाम विश्वास होता. आधार हा जगातील सर्वात मोठ्या बायोमेट्रिक ओळख प्रणालींपैकी एक बनला आहे, थेट लाभ हस्तांतरण सक्षम करण्यात, सेवा वितरण सुधारण्यात आणि अनुदान योजनांमधील गळती कमी करण्यात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावत आहे. आज, हा भारताच्या डिजिटल पायाभूत सुविधांचा पाया आहे, जो लाखो लोकांना बँकिंग, आरोग्यसेवा आणि इतर आवश्यक सेवांशी जोडतो.

GST: आर्थिक सुधारणांसाठी पाया घालणे

डॉ. सिंग यांनी 1990 च्या दशकाच्या सुरुवातीस अर्थमंत्री म्हणून त्यांच्या कार्यकाळात एकत्रित कर संरचनेची वकिली सुरू केली. भारताच्या खंडित अप्रत्यक्ष कर प्रणालीतील अकार्यक्षमता आणि गुंतागुंत ओळखून, त्यांनी आर्थिक विकासाला चालना देण्यासाठी आणि करप्रणाली सुलभ करण्यासाठी एकल कर प्रणालीची कल्पना मांडली.

जीएसटी 2017 मध्ये लागू करण्यात आला होता, त्यांच्या पंतप्रधानपदाच्या कार्यकाळानंतर, डॉ. सिंग यांच्या कार्यकाळात त्याचा वैचारिक पाया घातला गेला होता. एकात्मिक कर प्रणालीची त्यांची दृष्टी अधिक कार्यक्षम आणि व्यवसायासाठी अनुकूल वातावरण निर्माण करण्यावर त्यांचा विश्वास अधोरेखित करते. GST ने तेव्हापासून भारताचे कर परिदृश्य बदलले आहे, ज्यामुळे व्यवसाय आणि ग्राहकांसाठी अधिक पारदर्शकता आणि अनुपालन सुलभ झाले आहे.

आधुनिकीकरण आणि अखंडतेचा वारसा

डॉ. मनमोहन सिंग यांचे जीवन नम्रता, चिकाटी आणि सेवा या मूल्यांचा पुरावा होता. विनम्र परिस्थितीत जन्मलेले, ते 1991 मध्ये भारताच्या आर्थिक उदारीकरणाचे शिल्पकार म्हणून काम करत, जागतिक ख्यातीचे अर्थशास्त्रज्ञ बनले. पंतप्रधान म्हणून, त्यांनी कृपा आणि दृढनिश्चयाने आव्हानांना नॅव्हिगेट केले, नेहमी लोकांच्या कल्याणाला प्राधान्य दिले.

भारताच्या गंभीर आव्हानांना तोंड देण्यासाठी तंत्रज्ञान आणि धोरणाचा वापर करण्याच्या त्यांच्या विश्वासाने अमिट छाप सोडली आहे. आधारच्या माध्यमातून, ज्याने लाखो लोकांना सन्मान आणि समावेश मिळवून दिला आहे, किंवा जीएसटीसाठी पायाभूत काम, ज्याने करप्रणाली सुलभ केली आहे, डॉ. सिंग यांच्या योगदानाने भारताच्या विकासाचा मार्ग आकारला आहे.

राष्ट्राने या उत्तुंग व्यक्तिमत्त्वाला निरोप देताना, त्यांनी ज्या तत्त्वांना उभे केले होते ते कायम ठेवण्याचा आपण प्रयत्न केला पाहिजे: अखंडता, सर्वसमावेशकता आणि प्रगती. डॉ. मनमोहन सिंग यांचा वारसा पिढ्यानपिढ्यांना एक मजबूत, अधिक न्याय्य भारत निर्माण करण्यासाठी कार्य करण्यास प्रेरणा देत राहील. त्यांच्या स्मृतीप्रित्यर्थ, आपल्या सर्व नागरिकांच्या गरजा पूर्ण करणाऱ्या आधुनिक, समृद्ध राष्ट्राच्या दृष्टीसाठी आपण स्वतःला वचनबद्ध करूया.

– प्रसन्न दिलीप रुद्रभटे,

संपादक “स्थैर्य”